آتشدانِ ماهِ بر پشت خفته

ماهِ بر پشتْ خفته، ماهِ ابروانِ زیبای بر پُشتْ خفتۀ روی به بالا [یعنی ماهِ نو] است. پس از آنکه ماه به غایتِ محاق رسد، از پایینِ دایرۀ خود مجدداً نورش پدیدار شود و این اشارتی است به ظهور و پیدایشِ ناگهانیِ ریشۀ آسمانی از دلِ سکونِ کاملِ آدمی که آن را دلِ دائویی نامند و صورت تمثیلی آن همچون ماهِ بر پُشتْ خفته است. آتشدان ابزاری است برای ایقادِ آتش. در آن نورِ یانگِ دلِ دائویی، جانِ یینِ کلِّ وجود گداخته و تصفیه تواند شد، پس صورت تمثیلی آن, آتشدان است.

...

بعضی نابخردان بی‌خبر از این حقایق، می‌پندارند که [دو بخشِ] استخوانِ شرمگاهی زیرِ اکسیرگاه (دان‌تیِن) که رو به بالاست، همان آتشدانِ ماهِ بر پُشت خفته است. بعضی دیگر ... می‌پندارند که این دلِ صنوبریِ تودۀ گوشت, آتشدانِ ماهِ بر پُشت خفته است. و بعضی هم از اهلِ نحلۀ کیمیای بستر هستند که دروازۀ زهشِ زنان را ماهِ بر پُشت خفته می‌پندارند. اینگونه پندارها همه البته ناصواب است.

بدانکه ماهِ بر پُشت خفته تلالؤِ نورِ دلِ دائویی است. چون طوالعِ این نور [در باطنِ سالک] مقیم گردد، شرورِ نَفْس همه از میان برود و بدین واسطه، فرهمندی و جاودانگی روییدن تواند گرفت ...

- رفع ابهام از کلمات تمثیلی (شیانگ‌یِن پویی)، نوشتۀ لیو یی‌مینگ، خلاصه‌ای از بخش 4، فصل 3.

ترجمۀ این کتاب به‌زودی تحت عنوان «رموز دائویی» از توسط انتشارات زندگی روزانه، منتشر خواهد شد.

سخنی در باب لفظِ گوآ در یی‌جینگ

یک: گوآ (卦) که هم به سه‌خطّی ترجمه می‌شود که هم به شش‌خطّی، نه به معنی این است و نه به معنی آن. این مفاهیم بدان سبب با این نویسه گره خورده است که در دفتر تجلّیات (یی‌جینگ) به سه‌خطّی‌ها و شش‌خطّی‌ها «گوآ» اطلاق می‌شود. امّا گوآ یعنی چه؟ معانی نویسه‌های چینی یا از نگارش آنها مشتق می‌شود، یا از آوای آنها و یا از هر دو. نه در شکلِ نگارشیِ این نویسه هیچ اشارتی به اعداد یا خطوط شده است و نه در آوای آنها. بلکه نگارش و آوای آن هر کدام به یک تمثیل مهمّ گره خورده که در مطالعات جدید یی‌جینگ تقریباً همیشه مورد غفلت واقع شده است: «شکافته شدن» و «معلّق بودن».

دو: نویسۀ گوآ از دو جزء تشکیل شده است و جزئی که معنیِ نگارشی از آن مشتق می‌شود (یعنی 卜) شکافته شدنِ لاکِ لاک‌پشت را نشان می‌دهد و از آیینی کهن حکایت می‌کند که لاکِ لاک‌پشت یا استخوان کتف احشام را در آتش می‌افکندند و در آن شکافی پدید می‌آمد که به واسطۀ نحوۀ شکافته شدن و صورتِ استخوان به معانی باطنی پی می‌بردند. در حقیقت، کلّ عالم در بدوِ خلقت (یا فطرت که دقیقاً به معنی شکافتن است) از شکافته شدن تخم‌مرغِ کیهانی پدید آمده است که به موجبِ آن، مقدورات ظهور به عرصۀ پیدایی آمده‌اند. پدید آمدن شکاف بر روی لاکِ لاک‌پشت نیز نوعی بازآفرینش است که در آن مقدوراتِ نخستین در صحیفۀ لاکِ لاک‌پشت به ظهور می‌رسند. شکافته شدن در واقع رمزی است از آنچه در یی‌جینگ بدان «دروازۀ معانیِ دائو» گفته می‌شود و لائودْزی آن را «دروازۀ همۀ بواطن» می‌خواند.

سه: جزءِ دیگر گوآ که معنی آواییِ این نویسه از آن مشتق می‌شود، 圭 (گوئِی؛ چینی میانه: کُووِی) است. بعضی تفاسیر یی‌جینگ به آوای گوآ توجّه کرده‌اند و آن را به معنی نویسۀ مشابه و هم‌آوای آن، 掛 (گوآ، چینی میانه:کُووِئَه) دانسته‌اند که به معنی معلّق و آویزان بودن است. مانند معلّق بودن میوه بر درخت و ستاره در آسمان. گفته‌اند: «ده‌هزار مُثُل (مقدورات ظهور) به هشت گوآی برتر درآویخته و معلّق‌اند». همچنان که میوه به وقت خود از بالای درخت به پایین درخت افتد، میوۀ مُثُل (شیانگ 象) نیز مطابق با تقدیرِ خود، از فراز درختِ وجود به زیر افتند و در صورتِ اعیانِ خارجی پدیدار شوند. ولی در مرتبۀ رتقِ آسمان و زمین، یعنی مقامی که آسمان و زمین «هنوز» جدا «نه»شده بودند و شکاف مذکور در میان دو نیمۀ زیرین و زبرینِ تخم‌مرغ کیهانی پدید نیامده بوده است، این مُثُل معلّق بوده و هستند. در حقیقت، وصف دقیق این مقام به «هنوز نه» (وِی 未) اشارتی رمزی است به وضعیت معلّق مُثُل.

محصول: لفظِ گوآ که در یی‌جینگ بر سه‌خطّی‌ها و شش‌خطّی‌ها اطلاق می‌شود، واجدِ دو تمثیلِ «شکافته شدن» و «معلّق بودن» است و بنا بر تفسیرِ وانگ بی بر یی‌جینگ اشاره است به «مرحله»، «مقام» یا «زمانی» که ظهوراتی چند با آن پیوند دارد. در حقیقت، گوآ «مرحله‌ای» است که به واسطۀ «انکشافِ» خاصِّ آن، مُثُلِ متعلّق به آن گوآ، از شأنیتِ «تعلیقی» خارج می‌شوند و به عرصۀ ظهور درمی‌آیند و این سیرِ ویژه از علم به عین احکامی دارد که کارِ دفترِ تجلّیات چیزی نیست جز شرح و تبیینِ آن احکام.

خودبه‌خودی

مدت زمان: 2 دقیقه 8 ثانیه

سرمشق انسان، زمین است؛ 

سرمشق زمین، آسمان است؛ 

 سرمشق آسمان، دائو است؛ 

سرمشق دائو، خودبه‌خودی است.

- دائودِه جینگ، بند 25.

人法地，地法天，天法道，道法自然。

غرقه‌گاه مستور

«بُن‌آشوب» (渾淪圖) اثر «جُّودِه ژوئِن» (朱德潤)، موزۀ شّانگ‌های.

تصویرنوشت: «غرقه‌گاه مستور»[1] مربع نیست و گردی ندارد، دایره نیست و گوشه ندارد. پیش از زایش آسمان و زمین، صورت‌ها نیست و به وجود می‌آید. پس از زایش آسمان و زمین، صورت‌ها هست و به عدم می‌رود. از یک قبض و بسط، چندان حاصل می‌شود که قابل احصاء نیست.

- سال «جی چُّو»[2]، پاییز، ماه نهم، روز 26اُم، تصویرنوشت از مردِ «کوهستان کُنگ‌تُنگ»، «جُّودِه ژوئِن»[3].

[1] «غرفه‎گاه مستور» یا «هوئِن لوئِن» (渾淪) هباء اولی است، آشفتگی ازلی که بذر آفرینش همه در او است.

[2] سال «جی چُّو» 26امین سال از اولین چرخۀ شصت‌ساله در حکومت یِوئِن است، برابر با 1344م‍.

[3] «جُّودِه ژوئِن» (朱德潤؛ 1294-1365م‍.) نقاش، شاعر و نویسندۀ عصر دودمان «یِوئِن» است.

غرقه‌گاه مستور

جان‌ها و صورت‌ها و هویت‌ها یکپارچه بودند و هنوز از هم جدا نه؛ آن [وضع] را غرقه‌گاه مستور گویند. غرقه‌گاه مستور آن است که [در آن] ده‌هزار موجود در هم آمیخته بودند و هنوز از هم جدا نه.

- دفتر استاد لیِه‌دْزی (列子؛ از عرفای بزرگ دائویی قرن ۶ ق‍.م‍.)، فصل یکم.

氣形質具而未相離，故曰渾淪。渾淪者，言萬物相渾淪而未相離也。

نویسۀ دائو

در زمان «لائو دْزی»، نویسۀ «دائو» در عرف به معنی «راه»، روش و تعلیم بوده است، و به نزدیک وی اشارت است به «حقیقة الحقایق» که البته این معنی نیز سابقه‌ای کهن در جنبه‌های طریقتی سنت عتیق چینیان داشته است. هر چیزی را حقیقتی است، و حقیقت همه «دائو» است که خود حقیقت خود است (بنگرید به بند 25 از دائو دِه جینگ). در «دائو دِه جینگ»، «دائو» به سه معنی به کار می‌رود: یکی «حقیقة الحقایق»، حقیقتی مکنون، مصدرِ همه حقایق، و مرکزی ثابت متضمن همه شئون هستی؛ یکی «راه»، طریقت فطری و طبیعی در همه امور؛ و یکی آنکه در حالت فعلی به کار رود به معنی «گفتن»، «راهبری کردن» و مانند آن.

لطیفه:
نویسۀ «دائو» (道)، آنگونه که در زمان «لائو دْزی» می‌نوشته‌اند، مشتمل است بر «قَدَم» (辵؛ آخریت) و «سَر» (首؛ اولیت). نویسۀ «قدم» (辵) خود متشکل است از «حرکت» (彳؛ ظاهریت) و «توقف» (止؛ باطنیت).

نام

جّوانگ‌دزی (فصل سوم) گوید:

نکوکار به نام [و آوازه] نزدیک نمی‌شود،
[همچنانکه] شرور از نزدیک محکمه نمی‌گذرد.

為善旡近名，為惡旡近刑。

- 莊子，第三。

تفسیر طریقتی شکل نویسۀ دائو 道

استاد «تْسانگ جیِه»* نویسۀ «دائو» را ابداع می‌خواست کرد از جهت اشاره به «راز پنهان و امر پوشیده»، پس آن را به صورت 道 بنگاشت. نوشتن آن از دو نقطه (丷) آغاز می‌شود، نقطۀ سمتِ چپ "یانگِ" بزرگ است، نقطۀ سمت راست "یینِ" بزرگ است، گویی کاربست نمادِ "تای جی" "یین-یانگ" است. این دو در آسمان آفتاب و ماهتاب است، در زمین خرگوش [یشمی] و کلاغ [زرّین] است، و در انسان دو چشم است، در دانش کیمیا[ی درون]، چرخش نور و برگرداندن پرتو است. سپس نمادواژۀ 一 ["ئی"؛ به معنی «یک»، «واحد»] رسمِ می‌شود که این «یک» دایرۀ وُوجی [یا غایت نیستی] است. این دایره در آسمان قدیم متعلق است به "چیِن" [یا فاعلیت]. «دفتر تغییرات» می‌گوید: «چیِن گِرد است». در آغاز آفرینش از «یک» شکست [و تَرَک خوردن] آن، آسمان بسط یافت، و دایره به 一 [خط راست به معنی «یک»] تبدیل گشت. دفتر تغییرات می‌گوید: «چیِن یک (一) است». در دفاتر مقدّس آمده: «آسمان به یک رسد تا صفاء یابد، زمین به یک رسد تا سکون یاید، انسان به یک رسد تا قدّوسیت یابد.»** در آیین کنفوسیوسی گفته می‌شود: «زبده‌اندیشی و وحدت‌اندیشی»***. در آیین بودایی گفته می‌شود: «ده‌هزار دَّرمَه به یگانگی باز می‌گردد»، در سنّت دائویی گفته می‌شود: «مبدأ را بآغوش کش و یک را بپای». سپس در زیر آن نمادواژۀ自 ["دْزی"؛ به معنی «خود»، «از خود»، «خودبه‌خود»] رسم می‌شود که به این معنی است که این دایرۀ 一 و گردی‌های آفتاب و ماهتاب همه در وجود خود شخص است. در آیین کفسیوسی گفته می‌شود: «لحظه‌ای نباید از دائو جدا بود، اگر جدا باشی، آن دیگر دائو نیست.» از ترکیب شکل بالا و پایین [که گفته شد] نمادواژۀ 首 ["شَّو"؛ به معنی «سَر»] حاصل می‌شود؛ «سَر» یعنی «سرآغاز». تمرینات دائویی آغاز و ارادۀ کاری نیک است. سپس 辶 رسم می‌شود که بمعنای حرکت و رفتن است. و چرخیدنِ چرخِ حیات و ممات کلّ مراتب وجود است. چنین است معنا و مفهوم نویسۀ «دائو 道».

- از شرح «شّوئِی‌جینگ دْزی» (水精子) بر «دفتر صفا و سکون» (چینگ‌جینگ جینگ 情靜經)

* «تْسانگ جیِه» (倉頡؛ در حدود 2650ق‍.م‍.) از اصحاب فغفور زرد است در قصص چینی که «کشف» نویسه‌های چینی را بدو منسوب می‌کنند.
** دائو دِه جینگ، بند 39، عبارات مشابه دارد.
*** شُّو جینگ، 1، 3، 13.